Ngày xưa, cách đây đã lâu lắm rồi, lâu đến nỗi những người già nhất trong làng cũng không nhớ nổi, mặt đất xinh đẹp của chúng ta lúc đó chưa có bốn mùa xuân, hạ, thu, đông như ngày nay và muôn loài còn nói chung một thứ tiếng.
Ngày đó, mặt đất quanh năm ẩm ướt, ánh mặt trời không xuyên nổi qua lớp sương mù dày bao phủ mặt đất. Mọi vật phải sống trong màn sương mờ ấy. Cuộc sống tù túng, tẻ nhạt kéo dài rất lâu. Không thể camchịu mãi , mọi vật trên mặt đất họp lại bàn bạc. Cụ Ali già nhất nói: “Ồ, có cách đấy, tôi nghe ông nội kể lại thì chỉ có Ngọc Hoàng thượng đế mới cứu được chúng ta”. Và thế là chim Bồ Câu Trắng được cử lên trời mang theo lời thỉnh cầu của mặt đất.
Đường lên trời xa lơ xa lắc, Bồ Câu Trắng phải bay không nghỉ mất ba ngày ba đêm mới lên tới cổng trời. Đôi cánh cổng làm bằng mây ngũ sắc sáng lấp lánh. Bồ Câu Trắng vào sân điện quỳ xuống.
– Muôn tâu Ngọc Hoàng sáng suốt, bấy lâu nay chúng con phải sống trong cảnh tối tăm, ẩm ướt. Xin Ngọc Hoàng cứu vớt chúng con.
– Ta biết, ta biết-Ngọc Hoàng xua tay-nhưng chuyện này không phải dễ, thôi, nhà ngươi cứ về đi, ta sẽ liệu.
Bồ Câu Trắng vừa ra khỏi, Ngọc Hoàng liền cho gọi bốn vị hoàng tử ra và phán:
– Các con nghe đây, để cứu giúp những sinh linh bé bỏng nơi hạ giới, các con hãy đến bốn ngọn núi cao nhất dưới hạ giới lấy bốn vật báu đang tỏa sáng trên đỉnh núi về đây cho ta .
– Chúng con xin y lời cha-bốn hoàng tử đồng thanh đáp lại .
Họ từ biệt vua cha và cưỡi mây bay xuống mặt đất cất công đi tìm bốn vật báu kia.
Sau mấy ngày lặn lội, bốn chàng hoàng tử trẻ đã tìm đến được chân bốn ngọn núi cao mà trên đỉnh bốn vật báu đang sáng lấp lánh. Ba chàng hoàng tử lớn vốn sẵn có trong mình lòng can đảm và kiên nhẫn nên chẳng mấy chốc đã leo lên được đỉnh núi lấy được vật báu. Họ nhanh chóng trở về. Còn chàng hoàng tử út vốn được nuông chiều từ bé nên khi nhìn thấy những ngọn núi cao vòi vọi chạm mây, đường lên núi đầy gai góc, chàng run sợ nghĩ thầm: “Ôi, núi cao thế kia, bao giờ mới lên tới đỉnh”. Leo lên thì ngại mà quay về tay không thì sợ vua cha quở trách, đắn đo một lát, chàng út nhặt một hòn đá ở chân núi hà hơi làm phép biến nó thành một vật sáng lấp lánh. Chàng cầm lấy chạy như bay đuổi kịp ba người anh trở về cùng cha.
Cầm lấy bốn vật báu trong tay. Ngọc Hoàng lần lượt ném từng vật báu xuống mặt đất. Và thật kì diệu, vật báu đầu tiên vừa chạm đất ngay lập tức màn sương dày bao phủ mặt đất tan biến, mặt trời ló ra, bầu trời chói chang ánh nắng.
Vật báu thứ hai rơi xuống, bầu trời trở nên trong xanh, khí trời mát dịu, nước hồ trong như trời cao và gió thổi nhè nhẹ.
Khi vật báu thứ ba được ném xuống gió bấc thổi ào ào, bầu trời nhuộm một màu xanh xám. Còn vật báu thứ tư do chàng hoàng tử út đem về vốn chỉ là một hòn đá nên khi vừa ném xuống nó đã vỡ ra làm muôn mảnh. Ngọc Hoàng tức giận sai thiên lôi giam chàng vào ngục.
Trái đất từ đó tươi đẹp hơn, về sau người ta gọi cảnh sắc trời đất do ba vật báu kia tạo nên là Hạ, Thu, Đông.
Nhưng khi mùa đông hết, hạ sang thì cuộc sống trên trái đất lại gặp rắc rối, ấy là khi hết mùa đông, mọi cây cối đều khẳng khiu trụi lá vì giá rét chưa kịp hồi sức thì mùa hạ tới và cây lại phải trần mình ra hứng ánh nắng chói chang gay gắt chờ từng chiếc lá xanh trở lại.
Lúc bấy giờ, có một chàng trai mồ côi cha mẹ từ nhỏ tên là Cao Lan. Cao Lan sống một mình trong túp lều tồi tàn ở cuối làng. Nhìn cảnh mặt trời thiêu đốt những hàng cây trụi lá khi đông qua hèđến, Cao Lan quyết định lên đường tìm vật báu còn sót lại kia để cứu muôn loài.
Một sớm mai, khi mặt trời còn chưa ngủ dậy, Cao Lan đã khăn gói lên đường. Chàng cứ nhằm ngọn núi cao sừng sững, vách đá cao dựng đứng chạm mây, đỉnh núi sáng lấp lánh trước mặt mà đi. Chàng đi, đi mãi, chàng đi từ lúc trời vào hạ và đến đầu mùa đông khi những cơn gió bắc tràn về, chàng mới đến được chân núi. Ngước nhìn lên, chỉ thấy chóp núi nhọn hoắt tỏa ánh hào quang dựng đứng giữa nền trời xám bạc. Chàng sung sướng reo lên: “A! thế là ta đã đến nơi, chẳng mấy nữa ta sẽ có vật báu trong tay”. Chàng xốc lại tay nải, vục tay uống một ngụm nước suối để lấy sức rồi lại tiếp tục trèo lên ngọn núi cao.
Đường lên đỉnh núi thật gian nan, vất vả. Vách đá cao dựng đứng, Cao Lan phải leo lên từng bước, từng bước một. Đá nhọn cứa vào chân tứa máu, nhưng mặc, chàng cắn răng chịu đựng tiếp tục leo lên. Hết đoạn đường đá, sườn núi mở ra thỏai hơn nhưng khắp nơi lại mọc đầy những cây có gai nhọn và dầy sên, vắt. Gai nhọn xé rách quần áo đâm xuyên vào da thịt đau buốt, sên, vắt chui cả vào ống quần leo lên người hút máu. Mặc, Cao Lan vẫn không hề kêu rên hay dừng lại. Chàng cứ đi, đi mãi. Mặt trời khuất núi, chàng đã đi hết đoạn đường gai góc. Đường bắt đầu dốc cao với vách đá trơn tuột. Chàng nghỉ lại một đêm ở đó lấy sức vượt nốt chặng đường cuối cùng.
Sáng hôm sau, Cao Lan thức dậy khi trời mới mờ mờ sáng, chàng rút dao bên hông chặt một thân cây làm gậy và thận trọng leo lên vách đá. Khi mặt trời lên cao bằng con sào thì chàng Cao Lan đã leo được nửa chặng đường cuối cùng. Đỉnh núi đã ở rất gần. Nhưng càng lên cao đường càng khó đi và nguy hiểm chỉ cần sẩy chân là rơi ngay xuống vực thẳm sâu hun hút. Có lúc Cao Lan cảm thấy bủn rủn chân tay muốn bỏ cuộc, nhưng nhớ lại ở quê hương mình ngày ngày vạn vật đang phải chịu đựng khổ đau chàng lại quyết tâm leo lên, lên cao mãi. Cuối cùng chàng cũng leo lên tới đỉnh núi. Những đám mây bay là là xung quanh đỉnh núi, ánh mặt trời chiếu vào làm những đám mây rực hồng. Cảnh vật thật đẹp, khác xa cảnh giá lạnh nơi mặt đất, nhưng Cao Lan không mảy may chú ý bởi chàng còn chăm chú tìm vật báu. “A! Kia rồi!”-chàng reo lên sung sướng. Trên phiến đá xanh lớn có một vật hình bông sen đang sáng lấp lánh dưới ánh mặt trời. Nâng vật báu trên tay, chàng đưa mắt nhìn xuống. Phía dưới những hàng cây trụi lá gầy còm như đang chờ đợi chàng. “Hỡi vật báu linh thiêng hay đem sức sống đến cho mặt đất bao la và yêu dấu của ta”. Chàng nói thế và ném vật báu xuống núi. Một tiếng nổ ầm vang, và trong chớp mắt khí lạnh của mùa đông tan biến, gió bấc ngừng thổi nhường chỗ cho tiết trời ấm áp với những tia nắng vàng rực rỡ. Khắp nơi cây cối đâm chồi, nảy lộc, hoa nở tưng bừng, hương bay ngào ngạt. Cao Lan sung sướng ngắm nhìn, và trên môi nở một nụ cười mãn nguyện. Chàng ngã xuống tảng đá, thiếp đi vì kiệt sức.
Từ ngày đó, trái đất xinh đẹp của chúng ta có thêm Mùa Xuân-cái tên mà về sau người đời đặt cho. Trái đất tươi đẹp nhưng chàng Cao Lan dũng cảm không còn nữa. Chàng đã ngã xuống cho trái đất bốn mùa xanh cây trái. Có người kể lại rằng, nơi chàng ngã xuống về sau mọc lên một loài cây lạ thân cao thẳng đứng như vươn mãi lên cao để ngắm nhìn và cho đến tận bây giờ người ta vẫn chưa lên được ngọn núi có loài cây ấy-nơi Cao Lan dũng cảm đã nằm xuống.
Nguyễn Quốc Vương
( 1/2003)